Η Οδηγία (ΕΕ) 2019/790 περιέχει εξαιρετικά σημαντικές ρυθμίσεις για συγγραφείς, μεταφραστές, δημοσιογράφους, αλλά και για εκδότες βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών. Η εν λόγω Οδηγία τέθηκε σε ισχύ τον Ιούνιο του 2019 και τα κράτη-μέλη όφειλαν να την ενσωματώσουν στο εθνικό τους δίκαιο εντός δύο ετών, δηλαδή το αργότερο έως τις 7 Ιουνίου 2021.
Η χώρα μας δεν έχει ακόμα προχωρήσει στην ενσωμάτωση. Η όλη διαδικασία βρίσκεται στην αρχή, καθώς δεν έχει δημοσιοποιηθεί ένα πρώτο σχέδιο νόμου κι ως εκ τούτου δεν έχει ξεκινήσει η αναγκαία διαβούλευση των ενδιαφερομένων. Η καθυστέρηση αυτή έχει άμεσο αντίκτυπο στους δημιουργούς και τους εκδότες έργων του λόγου, οι οποίοι βρίσκονται αντιμέτωποι με σημαντικές απώλειες στα εισοδήματά τους.
Πιο συγκεκριμένα:
α) Στην εκπαίδευση παραμένει αρρύθμιστη η ηλεκτρονική πρόσβαση των σπουδαστών σε συμπληρωματικό υλικό από βιβλία κι επιστημονικά περιοδικά. Η δυνατότητα αυτή, ειδικά κατά την περίοδο της υγειονομικής κρίσης, είναι απαραίτητη για την ομαλή διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σημειώνεται ότι το άρθρο 5 της Οδηγίας προβλέπει τη θέσπιση εξαίρεσης για τη χρήση σύντομων αποσπασμάτων έργων του λόγου και την παροχή αδειών για τη διευκόλυνση της πρόσβασης μαθητών και σπουδαστών σε συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό. Αποτέλεσμα της καθυστέρησης στην ενσωμάτωση της σχετικής ρύθμισης είναι ότι οι σπουδαστές στερούνται την πρόσβαση σε συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό ή ότι αυτή πραγματοποιείται παράνομα, σε βάρος δημιουργών κι εκδοτών.
β) Το άρθρο 15 της Οδηγίας καθιερώνει ένα νέο δικαίωμα για τους εκδότες Τύπου, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να διεκδικήσουν σημαντικά ποσά από τις ψηφιακές πλατφόρμες (Google, Facebook, κλπ.), οι οποίες εκμεταλλεύονται το ειδησεογραφικό περιεχόμενο. Μάλιστα, μέρος των εσόδων του δικαιώματος των εκδοτών προβλέπεται να αποδίδεται στους δημοσιογράφους -μένει να προσδιοριστεί το ποσοστό συμμετοχής κι ο τρόπος καταβολής.
Στις χώρες όπου έχει ήδη ενσωματωθεί το εν λόγω άρθρο, οι δικαιούχοι βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις ή έχουν ξεκινήσει τις δικαστικές διεκδικήσεις. Στη Γαλλία, το πρώτο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ενσωμάτωσε στην εθνική νομοθεσία του το άρθρο 15, έχουν ήδη κλείσει συμφωνίες μεταξύ εκδοτών Τύπου και πλατφορμών. Στη Γερμανία ο ΟΣΔ Corint Media διεκδικεί ετησίως 420 εκ. ευρώ από τη Google και 190 εκ. από το Facebook για λογαριασμό των εκδοτών Τύπου που εκπροσωπεί. H Δανία και η Ολλανδία έχουν προχωρήσει στην ενσωμάτωση και οι εκεί εκδότες ξεκίνησαν τις διαπραγματεύσεις με τους τεχνολογικούς κολοσσούς. Το παράδειγμα της Ευρώπης ακολούθησαν η Αυστραλία και ο Καναδάς.
Στην Ελλάδα, με την καθυστέρηση στην ενσωμάτωση της Οδηγίας, δημοσιογράφοι κι εκδότες Τύπου δεν μπορούν να προχωρήσουν σε διεκδικήσεις έναντι των ψηφιακών πλατφορμών. Την ίδια στιγμή, η βιωσιμότητα του κλάδου απειλείται από τη συρρίκνωση των διαφημιστικών εσόδων και την αύξηση της τιμής του χαρτιού. Είναι προφανές ότι τα έσοδα που θα προκύψουν από το νέο δικαίωμα, που αναγνωρίζει η Οδηγία, θα ήταν σημαντική πηγή εσόδων για τους επαγγελματίες του Τύπου, ειδικά σε αυτήν τη δύσκολη συγκυρία.
γ) Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι με το σχέδιο νόμου για την ενσωμάτωση της Οδηγίας πρόκειται να διευθετηθεί, μετά από δεκαετίες απραξίας, και το δικαίωμα του δημόσιου δανεισμού. Σύμφωνα με τον ν. 4481/2017, η αμοιβή των δικαιούχων, το σύστημα είσπραξης και διανομής της, οι βιβλιοθήκες και οι φορείς που εμπίπτουν στη ρύθμιση, καθώς και οι εξαιρέσεις από αυτή καθορίζονται από προεδρικό διάταγμα, το οποίο, όπως προέβλεπε ο ίδιος νόμος, έπρεπε να έχει εκδοθεί έως τον Ιούλιο του 2018. Η έκδοση του διατάγματος αυτού δεν προχώρησε. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές να μην αποζημιώνονται για τον δανεισμό των λογοτεχνικών τους έργων στις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες και να απωλέσουν έσοδα τουλάχιστον από το 2018. Στην πλειοψηφία τους πρόκειται για δημιουργούς οι οποίοι αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης, τα οποία επιδεινώθηκαν από την υγειονομική κρίση. Το έσοδο από τον δανεισμό των έργων τους θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην άμβλυνση των συνεπειών αυτών.
Είναι επιτακτική λοιπόν η ανάγκη να επισπευσθεί η ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/790 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά. Η καθυστέρηση της εναρμόνισης συνεπάγεται απώλεια εισοδημάτων για τους δικαιούχους, δημιουργούς κι εκδότες. Την ίδια στιγμή, είναι κρίσιμο η διαδικασία αυτή να πραγματοποιηθεί με τους σωστούς όρους, προκειμένου να επιτευχθούν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Οι προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση όλων των εμπλεκόμενων, ΟΣΔΕΛ, συγγραφέων, μεταφραστών, δημοσιογράφων, εκδοτών, θα είναι καθοριστικές για την επίτευξη της ορθής ενσωμάτωσης της Οδηγίας, προς όφελος των δικαιούχων, αλλά και της δημιουργικής διαδικασίας εν γένει.
(Δεκέμβριος 2021)