ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ
ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ
ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Ο Andrew Hughes, γενικός γραμματέας του δικτύου Press Database and Licensing Network (PDLN), σε άρθρο του, με θέμα το νέο δικαίωμα των εκδοτών Τύπου, διαπιστώνει ότι αν και εφέτος συμπληρώνονται δύο χρόνια από την ψήφιση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/790 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά (DSM), και παρά το γεγονός ότι η προθεσμία για την ενσωμάτωση πλησιάζει στην εκπνοή της, μικρή πρόοδος έχει σημειωθεί στα θέματα που απασχολούν τους επαγγελματίες Τύπου. Οι εφημερίδες συνεχίζουν να κλείνουν, οι μειώσεις προσωπικού και οι περικοπές επενδύσεων συνεχίζονται. Είναι άραγε θέμα χρόνου, με δεδομένο ότι είναι λίγες οι χώρες που έχουν ενσωματώσει την Οδηγία μέχρι τώρα, ή τα αίτια είναι βαθύτερα;

Ο Τύπος επί σειρά ετών, για να χρηματοδοτήσει τη δημοσιογραφία, στηρίχθηκε σε δύο πυλώνες, στη διαφήμιση και στις συνδρομές. Η ψηφιακή πραγματικότητα όμως άλλαξε άρδην το τοπίο των εκδόσεων. Στην πράξη η τεχνολογία μετατόπισε το κέντρο βάρους από τους εκδότες Τύπου στις πλατφόρμες και ειδικά σ’ εκείνες που στηρίζονται στη διαφήμιση. Η αναζήτηση (Google) και ο διαμοιρασμός (Facebook) είναι πλέον μονοπώλια, αλλά και πύλες που δίνουν πρόσβαση στην πληροφορία σε μεγάλη μερίδα χρηστών.

Ως αποτέλεσμα, ο Τύπος βρίσκεται μπροστά σε μία άνιση μάχη, κατά την οποία καλείται να αντιμετωπίσει όχι μόνο τις πλατφόρμες, αλλά και κάθε είδους ανταγωνιστή ο οποίος διοχετεύει μέσω του διαδικτύου αμφίβολες ή και ψευδείς ακόμα ειδήσεις. Αυτά που διακυβεύονται δεν είναι μόνο η ποιότητα των ειδήσεων και η ακεραιότητα της δημοσιογραφίας, αλλά και οι κοινωνικές αξίες στο σύνολό τους.

Η Οδηγία είναι ένα όπλο για να αντιμετωπιστεί αυτή η ριζική αλλαγή, καθώς μπορεί να αποτελέσει βάση για να προχωρήσει η αδειοδότηση των πλατφορμών για τη χρήση προστατευόμενου περιεχομένου. Αλλά η αδειοδότηση θα πρέπει να συνδυαστεί και με την επανακαθιέρωση των συνδρομών ως πηγή εσόδων για τις εφημερίδες. Στο σύγχρονο όμως ψηφιακό περιβάλλον, το να πειστούν οι χρήστες να καταβάλουν τίμημα για την πληροφορία, είναι μία τεράστια πρόκληση, στην οποία, όπως αναφέρει ο Hughes, μόνον οι πλέον ικανοί μπορούν να ανταποκριθούν.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, τα ζητήματα που καλούνται να διαχειριστούν οι εμπλεκόμενοι είναι τα ακόλουθα:

1. Η ισχύς των μονοπωλίων πρέπει να καμφθεί

Η Google και το Facebook είναι μονοπώλια, με τεράστια δύναμη κι επιρροή. Ως εκ τούτου η δίκαιη διαπραγμάτευση με τον Τύπο είναι δύσκολη έως απίθανη. Οι αρχές ανταγωνισμού της Γαλλίας και της Αυστραλίας αναγνώρισαν τη δυσκολία και την παθογένεια της αγοράς, καθώς και την επιτακτική ανάγκη για ένα νομικό πλαίσιο που θα διέπει τις διαπραγματεύσεις εκδοτών-πλατφορμών. Ανάλογες κινήσεις γίνονται στη Μεγάλη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως μέχρι να περιοριστεί και να ελεγχθεί η παντοδυναμία των πλατφορμών, δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε πραγματική πρόοδο.

2. Η αντίσταση της Google και του Facebook πρέπει να αποδυναμωθεί

Όταν οι προσπάθειές τους να εμποδίσουν την ψήφιση της Οδηγίας απέτυχαν, οι πλατφόρμες στράφηκαν σε μία στρατηγική ανάσχεσης, επιδιώκοντας να εξαγοράσουν τους εκδότες Τύπου με την καταβολή ασήμαντων επί της ουσίας ποσών για την εκμετάλλευση του περιεχομένου τους, παρακάμπτοντας, όπου ήταν δυνατόν, την Οδηγία. Ενδεικτική της στρατηγικής αυτής είναι η υπηρεσία News Showcase της Google, η ανακοίνωση της οποίας συνοδεύτηκε με την εξαγγελία ότι θα διατεθούν 100 εκ. δολάρια στον Τύπο.

3. Οι εθνικές κυβερνήσεις οφείλουν να είναι περισσότερο υποστηρικτικές

Οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν έδειξαν γρήγορα αντανακλαστικά (μόνο η Γαλλία, η Ολλανδία, η Γερμανία και η Δανία έχουν τηρήσει την προθεσμία του Ιουνίου 2021). Κάποιες κυβερνήσεις εισάγουν αλλαγές που υπονομεύουν το σκεπτικό του νέου δικαιώματος των εκδοτών. Επίσης υπάρχει σύγχυση σχετικά με το κατά πόσον οι σχετικές διατάξεις του άρθρου 17 της Οδηγίας ισχύουν για τον Τύπο. Την ίδια στιγμή η Google ασκεί πιέσεις με τη δικαιολογία ότι η υπηρεσία της News Showcase κάνει τον νόμο περιττό.

4. Οι εφημερίδες θα πρέπει να αποκτήσουν εξειδίκευση στην αδειοδότηση

Αν οι εφημερίδες δεν αντιληφθούν εγκαίρως το γεγονός ότι η αδειοδότηση -όπως και στη μουσική βιομηχανία- αποτελεί μία σημαντική ευκαιρία μακροπρόθεσμης ανάπτυξης, καθώς και ότι θα μπορούσε να αποτελέσει κι ένα σημαντικό νέο έσοδο, θα είναι δύσκολο να επωφεληθούν από το νέο δικαίωμα.

5. Οι εφημερίδες θα πρέπει να διαπραγματευθούν σε συλλογικό επίπεδο

Η καλύτερη εξέλιξη για τις εφημερίδες, στην προσπάθειά τους να εξορθολογήσουν την κυριαρχία των πλατφορμών, είναι μέσω συλλογικών συμφωνιών, χρησιμοποιώντας τους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης, που αναφέρονται στην Οδηγία. Σε ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι ΟΣΔ έχουν ήδη επιτύχει τη σύναψη συμβάσεων αδειοδότησης για τη χρήση ειδησεογραφικού περιεχομένου.

6. Οι εκδότες, τα πρακτορεία και οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους

Αν και μοιράζονται την ίδια ανησυχία και την ίδια ανάλυση της πρόκλησης στην οποία βρίσκονται μπροστά, εκδότες και δημοσιογράφοι δεν έχουν ακόμα καταλήξει σε μία κοινή συμφωνία αναφορικά με το νέο δικαίωμα. Η διάσταση αυτή απόψεων μπορεί να υπονομεύσει την εφαρμογή του νέου δικαιώματος, εις βάρος αμφοτέρων.

Σύμφωνα με τον Hughes, τα επόμενα βήματα είναι τα εξής:

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει η Οδηγία να κατοχυρώσει την αξία της αδειοδότησης, που απορρέει από την εφαρμογή της, τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα. Κάτι τέτοιο βεβαίως απαιτεί οικονομοτεχνική μελέτη, η οποία είναι πιθανό να καταδείξει ότι τα οφέλη είναι σημαντικά και παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις. Μία τέτοια μελέτη θα έδειχνε επίσης την εξαιρετικά χαμηλή αποτίμηση της αξίας της χρήσης περιεχομένου στις τρέχουσες προσφορές της Google και του Facebook.

Μόνον εάν οι εκδότες συνεργαστούν μεταξύ τους, μπορούν να προσβλέπουν στην επίτευξη μίας δίκαιης συμφωνίας. Επίσης, απαιτείται να καταβληθεί προσπάθεια προς δύο κατευθύνσεις. Κατά πρώτον, για να γίνει αντιληπτός στους εκδότες ο τρόπος λειτουργίας των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ) και κατά δεύτερον, για να δημιουργηθούν νέα ή για να προσαρμοστούν τα υφιστάμενα μοντέλα συλλογικής διαχείρισης, έτσι ώστε να είναι σε θέση να διαχειριστούν και να εκτονώσουν τις θεμιτές ανησυχίες που υπάρχουν. Από την πλευρά τους, οι ΟΣΔ οφείλουν να αντιληφθούν σε βάθος τις ιδιαιτερότητες του Τύπου. Επίσης, χρειάζεται μία ρεαλιστική προσέγγιση στο ζήτημα της συμμετοχής των δημοσιογράφων, στο δικαίωμα των εκδοτών Τύπου, κατά την οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι διαφορές μεταξύ χωρών. Οι προσπάθειες που ήδη καταβάλλονται για την ενσωμάτωση θα μπορούσαν να συμβάλουν σε αυτήν την κατεύθυνση αφενός, εντείνοντας τις νομοθετικές πιέσεις προς τις πλατφόρμες και αφετέρου, αποσαφηνίζοντας επιμέρους παραμέτρους της Οδηγίας.

Εάν οι εθνικές κυβερνήσεις διαπιστώσουν ότι η δημιουργική βιομηχανία είναι ενωμένη και διεκδικεί από κοινού μία δίκαιη και ρεαλιστική αντιμετώπιση από τις μεγάλες πλατφόρμες, οι πιθανότητες ορθής ενσωμάτωσης της Οδηγίας αυξάνονται κατακόρυφα. Επίσης, οι αρχές ανταγωνισμού των χωρών οφείλουν να ασκήσουν πιέσεις για να επιτευχθεί συμφωνία και να ελεγχθεί εν τέλει η παντοδυναμία των τεχνολογικών κολοσσών.

(Ιούνιος 2021)