Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου

ΟΣΔΕΛ

Ψηφίστηκε από τη Βουλή ο νέος νόμος για τα πνευματικά δικαιώματα

Στις 22 Νοεμβρίου ψηφίσθηκε από τη Βουλή ο νόμος 4996/2022 για τα πνευματικά δικαιώματα, ο οποίος ενσωματώνει τις Οδηγίες (ΕΕ) 789/2019 και 790/2019 και ρυθμίζει το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού. Ο νέος νόμος είναι εξαιρετικά σημαντικός για τον ΟΣΔΕΛ και για τους δικαιούχους που εκπροσωπεί, καθώς επιλύει σειρά κρίσιμων για τον κλάδο του βιβλίου και του Τύπου θεμάτων.

Η διαδικασία νομοθέτησης ξεκίνησε με τη δημόσια διαβούλευση του νομοσχεδίου τον περασμένο Οκτώβριο. Το αρχικό σχέδιο ρύθμιζε ικανοποιητικά τα θέματα του Τύπου, ήταν όμως εξόχως προβληματικό αναφορικά με τη χρήση έργων για την κάλυψη εκπαιδευτικών αναγκών. Επιπλέον περιελάμβανε διάταξη σχετικά με την εύλογη αμοιβή για ιδιωτική χρήση, η οποία πρακτικά θα οδηγούσε σε μείωση τουλάχιστον κατά 60% των εσόδων του ΟΣΔΕΛ και των άλλων Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ) από τη συγκεκριμένη πηγή (2%, 4% και 6% επί της αξίας των τεχνικών μέσων που χρησιμοποιούνται για την πραγματοποίηση ιδιωτικών αντιγράφων).

Ο ΟΣΔΕΛ σε συνεννόηση με τις ενώσεις συγγραφέων, δημοσιογράφων, εκδοτών βιβλίου και Τύπου, αλλά και με άλλους ΟΣΔ κινητοποιήθηκε, υπέβαλε σχόλια στη διαβούλευση, κατέθεσε υπομνήματα και πραγματοποίησε συναντήσεις με την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού κυρία Λίνα Μενδώνη και τους συνεργάτες της. Οι ενέργειες αυτές ευοδώθηκαν, η Υπουργός πραγματοποίησε ουσιαστική διαβούλευση και έλαβε σοβαρά υπόψη της τις θέσεις όσων συμμετείχαν. Το περιεχόμενο του νόμου, το οποίο πρότεινε, μετά και από την επεξεργασία του στη Βουλή, αποτελεί ένα σύγχρονο νομικό πλαίσιο, που καλύπτει με ισορροπημένο τρόπο τις ανάγκες των χρηστών (π.χ. στον χώρο της εκπαίδευσης, της έρευνας και των βιβλιοθηκών), προστατεύοντας παράλληλα και ενισχύοντας την πνευματική δημιουργία.

Τα σημαντικότερα θέματα που ρυθμίζει ο νέος νόμος είναι τα εξής:

Εξαίρεση για την εκπαίδευση

Με τον νόμο 4996/2022 εισάγεται νέα εξαίρεση για την κάλυψη εκπαιδευτικών αναγκών και ειδικότερα για την ψηφιακή χρήση έργων χάριν παραδείγματος κατά τη διδασκαλία. Η χρήση δεν μπορεί να υπερβαίνει το 5% ενός έργου ή ένα ολόκληρο ποίημα, άρθρο και έργο των εικαστικών τεχνών. Για την πραγματοποιούμενη χρήση οφείλεται εύλογη αμοιβή στους δημιουργούς και εκδότες. Η εξαίρεση δεν ισχύει σε περίπτωση που οι δικαιούχοι προσφέρουν άδειες, οι οποίες καλύπτουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών οργανισμών. Ως εκ τούτου, με τη συγκεκριμένη λύση προκρίνονται οι λύσεις που προσφέρει η αγορά, οι οποίες έχουν και περισσότερα πλεονεκτήματα. Κατά πρώτον μπορούν να προσαρμοστούν στις εξειδικευμένες ανάγκες κάθε εκπαιδευτικού ιδρύματος, οι οποίες προφανώς δεν είναι κοινές (π.χ. άλλες οι ανάγκες ενός δημοτικού σχολείου και άλλες ενός ακαδημαϊκού ιδρύματος), καθώς και να προσαρμοστούν στα ειδικότερα χαρακτηριστικά κάθε κατηγορίας έργων (π.χ. έργα που απευθύνονται στην εκπαιδευτική αγορά). Κατά δεύτερον μπορούν να συμφωνηθούν όροι και τεχνολογικά μέτρα που θα διασφαλίζουν την προστασία των έργων και την τήρηση των όρων. Όταν δεν υπάρχουν κατάλληλες άδειες, τότε οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί θα πραγματοποιούν χρήση των έργων σύμφωνα με τους όρους της εξαίρεσης. Επισημαίνεται ότι η ρύθμιση αφορά όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και όλους τους μη κερδοσκοπικούς εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Τα κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύματα οφείλουν για κάθε χρήση να λαμβάνουν την άδεια των δικαιούχων.

Νέο δικαίωμα εκδότη Τύπου

Με το νέο συγγενικό δικαίωμα που αναγνωρίζει ο νόμος στους εκδότες Τύπου, αναφορικά με το περιεχόμενο που δημοσιεύουν στο διαδίκτυο, αποκτούν τη νομική βάση για να διεκδικήσουν από τις μεγάλες πλατφόρμες (Google, Facebook, Microsoft κ.α.) μερίδιο των εσόδων που αποκομίζουν οι τελευταίες από την εκμετάλλευση ειδησεογραφικού περιεχομένου. Ένα μέρος των εσόδων υποχρεούνται οι εκδότες να αποδώσουν στους δημοσιογράφους. Το ποσό αυτό ανέρχεται σε ποσοστό 15% όταν ο αριθμός των δημοσιογράφων που απασχολούνται με σύμβαση εργασίας υπερβαίνει το 60% του συνόλου των δημοσιογράφων και άλλων απασχολούμενων δημιουργών και 25% όταν οι δημοσιογράφοι με σύμβαση εργασίας είναι λιγότεροι από το 60% του συνόλου. Ο ελληνικός νόμος δεν περιορίστηκε στην αναγνώριση του νέου δικαιώματος, αλλά υιοθέτησε και διατάξεις που ρυθμίζουν τη διαδικασία διαπραγμάτευσης μεταξύ εκδοτών Τύπου και χρηστών (μεγάλων πλατφορμών), ώστε να ολοκληρώνονται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων, προβλέπεται διαδικασία διαμεσολάβησης από την Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ), η οποία δύναται να ζητήσει και οικονομικά στοιχεία για τον καθορισμό της αμοιβής. Σε περίπτωση που τα μέρη δεν αποδεχτούν την πρόταση της ΕΕΤΤ, τότε ο καθορισμός της αμοιβής γίνεται από τα δικαστήρια. Τέλος, οι διατάξεις προβλέπουν και κυρώσεις κατά των πλατφορμών με χρηματικές ποινές που κυμαίνονται από 50.000 ευρώ έως και 10.000.000 ευρώ, για την περίπτωση που αρνούνται να παράσχουν οικονομικά στοιχεία ή στην περίπτωση αυθαίρετης μεταβολής της ορατότητας του περιεχομένου εκδοτών στο διαδίκτυο (π.χ. μη εμφάνιση στη μηχανή αναζήτησης με την δέουσα σειρά).

Δημόσιος δανεισμός

Επιλύεται, με καθυστέρηση ετών, το θέμα του δημόσιου δανεισμού. Με τον νέο νόμο θεσπίζεται δικαίωμα εύλογης αμοιβής (αντί για αποκλειστικό δικαίωμα), η οποία ανέρχεται στο ποσό των 350.000 ευρώ και κατανέμεται κατά 70% στους δημιουργούς (συγγραφείς, μεταφραστές, εικονογράφους, φωτογράφους κλπ.) και κατά 30% στους εκδότες. Η αμοιβή θα αναπροσαρμόζεται κάθε τρία χρόνια. Με έκδοση κοινής υπουργικής απόφασης θα καθοριστούν οι λεπτομέρειες απόδοσης της εύλογης αμοιβής. Επισημαίνεται ότι η αμοιβή αυτή αποδίδεται στους συγγραφείς και σε τυχόν λοιπούς τους δημιουργούς (μεταφραστές, εικονογράφους κ.α.) εκείνων των βιβλίων που είναι αντικείμενο δανεισμού μέσω των δημοτικών και των δημόσιων βιβλιοθηκών. Οι σχολικές και ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες εξαιρούνται από την υποχρέωση καταβολής αμοιβής. Τέλος, ξεχωριστή αμοιβή οφείλουν οι δανειστικές βιβλιοθήκες που δεν ανήκουν στο ελληνικό δημόσιο.

Πλατφόρμες διαμοιρασμού έργων

Με τον νέο νόμο καθιερώνεται η ευθύνη των πλατφορμών διαμοιρασμού για τα έργα που αναρτούν και διαμοιράζονται οι χρήστες των πλατφορμών (π.χ. YouTube, Facebook κλπ.). Με το προηγούμενο νομοθετικό πλαίσιο την ευθύνη για αυτό το περιεχόμενο την είχαν οι χρήστες που προέβαιναν σε ανάρτηση. Πλέον, οι πλατφόρμες θα πρέπει να έχουν την άδεια των δικαιούχων για το περιεχόμενο που διακινείται στις πλατφόρμες τους, διαφορετικά θα πρέπει να αποσύρουν το περιεχόμενο.

Εξόρυξη δεδομένων

Με τον νόμο 4996/2022 διευκολύνεται η ανάλυση και η επεξεργασία δεδομένων από ερευνητικούς οργανισμούς σε βάσεις δεδομένων που αποτελούνται από προστατευόμενα έργα, καθώς πλέον δεν θα απαιτείται η άδεια των δικαιούχων. Η εξόρυξη δεδομένων αποτελεί σημαντική διαδικασία για την ανάπτυξη της έρευνας σε όλους τους τομείς. Στην περίπτωση των επιχειρήσεων οι δικαιούχοι θα μπορούν να δηλώνουν ότι δεν επιτρέπουν την εξόρυξη δεδομένων.

Συλλογικές άδειες

Ο νέος νόμος προβλέπει τον θεσμό των συλλογικών αδειών μέσω του οποίου ένας ΟΣΔ μπορεί να συνάπτει συμβάσεις με χρήστες, οι οποίες θα καλύπτουν και έργα δικαιούχων που δεν έχουν σύμβαση με τον Οργανισμό, ώστε οι χρήστες πρακτικά να αποκτούν τη δυνατότητα χρήσης για το σύνολο των έργων. Ο θεσμός αυτός επιτρέπεται μόνον στις περιπτώσεις που η ατομική διαχείριση δεν είναι πρακτική. Σε κάθε περίπτωση, ο μη συμβεβλημένος δικαιούχος μπορεί να δηλώσει ότι δεν επιθυμεί να εκπροσωπείται από τον Οργανισμό (δικαίωμα opt out). Ο Οργανισμός υποχρεούται να μεταχειρίζεται ισότιμα και τους μη συμβεβλημένους με αυτόν δικαιούχους.

Κανόνες συμβάσεων

Ο νόμος 4496/2022 ενισχύει την προστασία των δημιουργών όταν συνάπτουν συμβάσεις για την εκμετάλλευση των έργων τους, προβλέποντας ρυθμίσεις για την αμοιβή τους, την υποχρέωση λογοδοσίας όσων εκμεταλλεύονται τα έργα τους, καθώς και δικαίωμα καταγγελίας σε περίπτωση που δεν πραγματοποιείται εκμετάλλευση.

(Νοέμβριος 2022)

  Επιστροφή