Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου

ΟΣΔΕΛ

Η επέλαση της «καναδικής γρίπης» στις εκδοτικές επιχειρήσεις του Καναδά

Στις 29 Σεπτεμβρίου 2011, η κυβέρνηση του Καναδά, μετά από μακροχρόνιες συζητήσεις και διαπραγματεύσεις, εισήγαγε τον νόμο για τον εκσυγχρονισμό των πνευματικών δικαιωμάτων [Copyright Modernization Act (Bill C-11)], ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 7 Νοεμβρίου 2012.

Με την εν λόγω πράξη ο νομοθέτης, μεταξύ αδειοδότησης και εξαίρεσης -κατά τη χρήση στην εκπαίδευση προστατευόμενων έργων του λόγου- επέλεξε τη δεύτερη. Πιο συγκεκριμένα, με την υιοθέτηση του CMA, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα εξαιρέθηκαν από την υποχρέωση απόκτησης άδειας και καταβολής αμοιβής για τη χρήση έργων λόγου στην εκπαίδευση και ως εκ τούτου οι εκπαιδευτικοί μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν, τόσο σε ψηφιακό, όσο και σε φυσικό περιβάλλον διδασκαλίας, έργα, που προστατεύονταν από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, χωρίς προηγούμενη άδεια των δικαιούχων και χωρίς αμοιβή τους.

Η επιλογή αυτή σηματοδότησε την έναρξη μιας δραματικής περιόδου για τον εκδοτικό κλάδο στον Καναδά, που σημαδεύτηκε από το κλείσιμο εκδοτικών επιχειρήσεων, εγχώριων και αμερικανικών, τη μείωση της παραγωγής επιστημονικών βιβλίων και την απώλεια εσόδων για τους δικαιούχους. Οι καναδοί συγγραφείς απώλεσαν το 28% του εισοδήματός τους, οι πωλήσεις βιβλίων στα καναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα μειώθηκαν κατά το 1/3, ενώ τα έσοδα από τη συλλογική αδειοδότηση δικαιωμάτων αναπαραγωγής μειώθηκαν κατά 80%, μεταξύ 2010 και 2017. Η ζημιά που υπέστησαν οι δικαιούχοι εκτιμάται ότι άγγιξε τα 50 εκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Μετά την επέλαση της «καναδικής γρίπης», όπως χαρακτηριστικά αποκάλεσαν την περίοδο αυτή, και τις καταστροφικές συνέπειες που είχε για τον εκδοτικό κλάδο, η κυβέρνηση του Καναδά άρχισε να επανεξετάζει τα δεδομένα και να προσανατολίζεται σε αναθεώρηση του νόμου.

Τον Μάιο του 2019, η μόνιμη επιτροπή του Τμήματος Καναδικής Κληρονομιάς (Canadian Heritage), παρουσίασε στη Βουλή των Κοινοτήτων τις συστάσεις της (Shifting Paradigms: Report of the Standing Committee on Canadian Heritage), για την αναθεώρηση του CMA και την αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε από την εφαρμογή του στους δικαιούχους. Η κίνηση αυτή έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τις ενώσεις εκδοτών της χώρας, τους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης, άλλα και τη Διεθνή Ένωση Εκδοτών (International Publishers Association.)

Σε δήλωσή της τότε, η Roanie Levy, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του ΟΣΔ Access Copyright, χαρακτηριστικά επισήμανε ότι «η έκθεση Shifting Paradigms αναγνωρίζει τον βαρύ αντίκτυπο των συνεπειών που προκλήθηκαν, χωρίς πρόθεση, στον εκδοτικό κλάδο, μετά τις αλλαγές του 2012 στον νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων. Τα μέλη της Επιτροπής ανταποκρίθηκαν με συστάσεις που θα συνδράμουν τους καναδούς δημιουργούς και εκδότες να συνεχίσουν να παράγουν το πνευματικό έργο τους, τις ιστορίες δηλαδή, που αποτελούν το υλικό εκείνο, το οποίο όχι μόνο επιθυμούν καθηγητές και μαθητές, αλλά και έχουν ανάγκη, κατά την εκπαιδευτική διαδικασία».

Τον Οκτώβριο του 2020, σημειώθηκε μια θετική εξέλιξη, καθώς το Ανώτατο Δικαστήριο συμφώνησε να εξετάσει το ζήτημα της δίκαιης αμοιβής για τη χρήση έργων που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα κατά την εκπαιδευτική διαδικασία και τις εφέσεις στην υπόθεση μεταξύ του ΟΣΔ Access Copyright και του Πανεπιστημίου York του Τορόντο, που ξεκίνησε το 2013 και εξελίχθηκε σε σφοδρή αντιδικία μεταξύ των δύο μερών. Η υπόθεση έφθασε στο Ανώτατο Δικαστήριο, καθώς οι διαπραγματεύσεις μεταξύ τους οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο και αλλεπάλληλες δικαστικές διαμάχες.

Η «καναδική γρίπη» είχε ως αποτέλεσμα οι καναδοί δημιουργοί και εκδότες να στερηθούν τη δίκαιη αποζημίωσή τους για τη χρήση των προστατευόμενων έργων τους από τον εκπαιδευτικό τομέα, σχεδόν για δέκα χρόνια. Όπως δήλωσε η Roanie Levy «η υγειονομική κρίση λειτούργησε καταλυτικά και η πληγή που άνοιξε το 2012 με την υιοθέτηση του CMA, επιδεινώθηκε έτι περισσότερο. Είναι επιτακτική πλέον η ανάγκη η κυβέρνηση του Καναδά να λάβει μέτρα και να αποκαταστήσει το σύστημα προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων της χώρας που επλήγη δραματικά».

Όπως πολύ χαρακτηριστικά επισημαίνει η Kate Edwards, διευθύντρια της Ένωσης Καναδών Εκδοτών (Association of Canadian Publishers), «η εξαίρεση από την καταβολή δικαιωμάτων προς τους δικαιούχους, που υιοθετήθηκε με το CMA το 2012, εκτίναξε τη συστηματικά παράνομη χρήση έργων του λόγου από την εκπαιδευτική κοινότητα στο σύνολό της, με ολέθριες συνέπειες για τους συγγραφείς, τους εκδότες και το επιστημονικό βιβλίο εν γένει».

Σχεδόν δέκα χρόνια μετά την υιοθέτηση του CMA, ο εκδοτικός κλάδος του Καναδά μετρά τις απώλειές του, πολύτιμος χρόνος και ενέργεια αναλώθηκαν σε ατέρμονες δικαστικές διαμάχες και η υγειονομική κρίση ήρθε και επιδείνωσε δραματικά την κατάσταση. Το “Canada flu” αποδεικνύει περίτρανα ότι η εξαίρεση χωρίς αμοιβή θέτει σε άμεσο κίνδυνο τα δικαιώματα και τα συμφέροντα όλων τους συμμετεχόντων στον «Κύκλο της γραφής στην εκπαίδευση», όπως χαρακτηριστικά περιγράφει ο ΟΣΔΕΛ το οικοσύστημα που περιλαμβάνει τους καθηγητές, τους συγγραφείς, το επιστημονικό έργο, τους εκδότες, τα εκπαιδευτικά συγγράμματα, την ακαδημαϊκή κοινότητα και εν τέλει τα πνευματικά δικαιώματα. Όταν καταβάλλονται τα πνευματικά δικαιώματα, που αναλογούν στον συγγραφέα και τον εκδότη, για τη χρήση των έργων τους, τότε ολοκληρώνεται ο «κύκλος της γραφής». Σε διαφορετική περίπτωση όμως, ο «κύκλος» διαταράσσεται, «σπάζει». Γιατί, όπως καταδεικνύει η περίπτωση του Καναδά, η μη καταβολή δικαιωμάτων αναπαραγωγής σε συγγραφείς, εκδότες και άλλους συντελεστές, οδηγεί εν τέλει, στη συρρίκνωση της παραγωγής αξιόλογου και έγκυρου εκπαιδευτικού υλικού.

Τον Ιούνιο του 2021 η Ελλάδα θα κληθεί να ενσωματώσει την Οδηγία (ΕΕ) 2019/790, το άρθρο 5 της οποίας ως στόχο έχει τη διευκόλυνση της ψηφιακής πρόσβασης σε έργα προστατευόμενα από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, χάριν παραδείγματος.

Το ζητούμενο θα πρέπει να είναι με την ενσωμάτωσή της η Οδηγία να καλύψει τις εύλογες ανάγκες των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, αλλά να μην οδηγήσει σε αλόγιστη χρήση αποσπασμάτων έργων, ούτε σε απαξίωση της εγχώριας παραγωγής ελληνόγλωσσων επιστημονικών συγγραμμάτων. Ο διττός αυτός στόχος μπορεί να επιτευχθεί με τις εξής ρυθμίσεις:

  • Υιοθέτηση εξαίρεσης με αμοιβή (αποζημίωση των δικαιούχων), για τη χρήση αποσπασμάτων έργων, με αποκλειστικό σκοπό τη χρήση τους χάριν παραδείγματος κατά τη διδασκαλία.
  • Η εξαίρεση να αφορά σύντομα αποσπάσματα έργων, που δεν θα υπερβαίνουν το 5% της έκτασης ενός βιβλίου, με ανώτατο όριο τις 35 σελίδες.
  • Η εξαίρεση να μην ισχύει εφόσον διατίθενται με εύκολες διαδικασίες στην αγορά κατάλληλες συμβάσεις αδειοδότησης, που καλύπτουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες.

Επισημαίνεται ότι οι συμβάσεις αδειοδότησης πρέπει να ισχύουν για όλες τις κατηγορίες βιβλίων και όχι μόνον για τα συγγράμματα (textbooks).

(Φεβρουάριος 2021)

  Επιστροφή