Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου

ΟΣΔΕΛ

Πλατφόρμες και Τύπος: ένας αβέβαιος γάμος που οδεύει προς το διαζύγιο

Ο Andrew Hughes, γενικός γραμματέας του δικτύου Press Database and Licensing Network (PDLN), σε άρθρο του με θέμα τη σχέση του Τύπου με τις ψηφιακές πλατφόρμες, αναφέρεται στην κοινή διαπίστωση ότι ο Τύπος, σε ευρωπαϊκό επίπεδο και όχι μόνο, βρίσκεται σε καθοδική πορεία, καθώς η κερδοφορία και οι θέσεις εργασίας παρουσιάζουν πτωτικές τάσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο ρόλος του Τύπου, ως θεματοφύλακας της δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου, να τίθεται υπό διακύβευση. Το βασικό πρόβλημα είναι το γεγονός ότι τα διαφημιστικά έσοδα έχουν πλέον μετατοπιστεί στο διαδίκτυο. Οι ηλεκτρονικές εκδόσεις των εφημερίδων αντιμετωπίζουν τον δριμύ ανταγωνισμό των ψηφιακών πλατφορμών, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιούν το περιεχόμενο του κοινού, αλλά και του Τύπου εν γένει, και να συγκεντρώνουν πολύτιμα δεδομένα για το προφίλ των χρηστών.

Το 2019, μετά από έντονες συζητήσεις και διαπραγματεύσεις, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε την Οδηγία (ΕΕ) 2019/790 για τα πνευματικά δικαιώματα στην Ψηφιακή Ενιαία Αγορά. Στο άρθρο 15 της εν λόγω Οδηγίας, αναγνωρίζεται νέο συγγενικό δικαίωμα, προς όφελος των εκδοτών Τύπου και των εταιριών αποδελτίωσης, βάσει του οποίου προστατεύεται το περιεχόμενό τους από τη χρήση και την εκμετάλλευση στο διαδίκτυο.

Η ψήφιση όμως της Οδηγίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν μπορεί από μόνη της να οδηγήσει σε επίλυση του θέματος, καθώς, ως γνωστόν, κάθε κράτος-μέλος οφείλει να ενσωματώσει το ενωσιακό στο εθνικό δίκαιο. Μέχρι στιγμής μόνο δύο κράτη, η Γαλλία και η Ολλανδία, έχουν υπερψηφίσει τον νόμο, βάσει του οποίου αναγνωρίζεται το συγγενικό δικαίωμα των εκδοτών Τύπου -ο ολλανδικός νόμος μάλιστα δεν θα τεθεί σε ισχύ πριν τον Ιούνιο του 2021. Το πρόβλημα όμως είναι βαθύτερο.

Πού εντοπίζονται τα αίτια, ποιες είναι οι πιθανές λύσεις, ποια θα πρέπει να είναι τα επόμενα βήματα;

Οι εφημερίδες ανέκαθεν συγκέντρωναν και παρουσίαζαν στο κοινό ευρεία γκάμα πληροφοριών και ενημερώσεων. Το διαδίκτυο όμως δίνει την επιπλέον δυνατότητα το περιεχόμενο αυτό όχι μόνο να παρουσιάζεται στους αναγνώστες, αλλά και να κατηγοριοποιείται με λεπτομέρεια, ενώ την ίδια στιγμή προσφέρει βήμα όχι μόνο στους επαγγελματίες, αλλά και στους ερασιτέχνες αρθρογράφους. Ως εκ τούτου, οι ψηφιακές πλατφόρμες, με δεδομένο ότι μπορούν να συγκεντρώσουν τα πολύτιμα προσωπικά δεδομένα, εξασφαλίζουν στους διαφημιστές τη δυνατότητα να στοχεύσουν με ακρίβεια τα κοινά που τους ενδιαφέρουν και να μετρήσουν τα αποτελέσματα των ενεργειών τους, με έναν τρόπο που τα παραδοσιακά μέσα δεν μπορούν να ανταγωνιστούν. Το αποτέλεσμα είναι να παίρνουν τη μερίδα του λέοντος από τη διαφημιστική αγορά.

Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι όλα αυτά τα χρόνια, ο κλάδος του Τύπου προσφέροντας δωρεάν περιεχόμενο στο διαδίκτυο δημιούργησε προηγούμενο. Ήταν αργά πια όταν, αλλάζοντας στρατηγική, ζήτησε από τους χρήστες να καταβάλλουν αντίτιμο για τη χρήση του περιεχομένου. Την κατάσταση επιδείνωσε η προβληματική και αυτοκαταστροφική, όπως αποδείχθηκε στην πορεία, συμμαχία με τις πλατφόρμες. Αναζητώντας απεγνωσμένα αναγνώστες οι εκδότες Τύπου, επέτρεψαν στις πλατφόρμες να χρησιμοποιούν δωρεάν το περιεχόμενό τους, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να αυξήσουν εις βάρος τους το μερίδιο της διαφημιστικής αγοράς, για να το μονοπωλήσουν εν τέλει.

Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να ειδωθεί η ευρωπαϊκή νομοθεσία. Αν δεν καταργηθούν τα μονοπώλια, αν η Ευρώπη και οι υπόλοιπες μεγάλες χώρες δεν θέσουν επί τάπητος το θέμα της χρήσης και κατάχρησης δεδομένων από τις πλατφόρμες, αν οι εκδότες δεν κάνουν τη γενναία κίνηση αποκλείοντας τους τεχνολογικούς κολοσσούς από τη χρήση του περιεχομένου τους, τότε δυστυχώς, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Hughes, «η ευρωπαϊκή Οδηγία δεν θα είναι παρά ένας πλαστικός επίδεσμος σε μια θανατηφόρα πληγή».

Στο κείμενό του ο γενικός γραμματέας του δικτύου PDLN, διατυπώνει την άποψη σύμφωνα με την οποία προκειμένου να αντιδράσουν με αποτελεσματικότητα οι εκδότες Τύπου θα πρέπει να συνεργαστούν μεταξύ τους για να αποκτήσουν διαπραγματευτική δύναμη, δημιουργώντας ένα αρραγές μέτωπο απέναντι στις πλατφόρμες. Κάτι τέτοιο όμως, συνεχίζει, θα βρει εμπόδια όχι μόνο στην αντιμονοπωλιακή νομοθεσία, αλλά και στις παγιωμένες αντιλήψεις μεταξύ των εκδοτών. Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκρίνει τη συλλογική διαχείριση για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Οι εκδότες όμως δεν είναι εξοικειωμένοι με τον θεσμό αυτό. Προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος θα χρειαστεί η αμέριστη υποστήριξη των αρχών ανταγωνισμού, καθώς και ένα αποτελεσματικό σύστημα αδειοδότησης. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού και Καταναλωτή της Αυστραλίας (ACCC), με την έκθεσή της έδειξε τον δρόμο -μέσα στο επόμενο διάστημα μένει να αποδειχθεί αν θα τύχει της πολιτικής υποστήριξης της Κυβέρνησης της Αυστραλίας.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα;

O Hughes ισχυρίζεται ότι η λύση προϋποθέτει ξεκάθαρο όραμα, κυβερνητική υποστήριξη, ισχυρή θέληση και υπομονή. Στη συνέχεια αναφέρει ορισμένους παράγοντες που μπορούν να αποτελέσουν μέρος της πολυπόθητης λύσης:

  • Οι εφημερίδες θα πρέπει να αποσυνδεθούν από τις ψηφιακές πλατφόρμες
  • Οι εφημερίδες θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός συλλογικού συναθροιστή ειδήσεων (news aggregator), που θα λειτουργεί υπό τον έλεγχό τους
  • Οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να ελέγξουν τη δραστηριότητα των πλατφορμών, οι οποίες, όπως έδειξαν τα πρόσφατα γεγονότα στις ΗΠΑ, είναι ανεξέλεγκτα ισχυρές
  • Οι ρυθμιστικές αρχές θα πρέπει να προστατεύουν τις εφημερίδες από αθέμιτες διαπραγματεύσεις, όπως έδειξαν οι περιπτώσεις της Γαλλίας και της Αυστραλίας
  • Οι εφημερίδες θα πρέπει να προσχωρήσουν σε υπάρχοντες ή να δημιουργήσουν νέους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ), προκειμένου να διεκδικήσουν το δικαίωμα των εκδοτών Τύπου
  • Οι εφημερίδες και οι ΟΣΔ θα πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους μέσω ευρωπαϊκών ή διεθνών κόμβων (το προτεινόμενο Euro Hub “Corint” είναι το μοντέλο και το σκεπτικό)
  • Οι ΟΣΔ θα πρέπει να σχεδιάσουν προγράμματα αδειοδότησης για τους εκδότες Τύπου, που θα απευθύνονται σε ολόκληρη την αγορά και όχι μόνο στις δύο μεγάλες πλατφόρμες
  • Θα πρέπει να δημιουργηθούν άδειες που να επικεντρώνονται αρχικά στην αναζήτηση και να εμμένουν στο δικαίωμα των εκδοτών Τύπου, επιτρέποντας στις εφημερίδες να επιδιώκουν την ανεξάρτητη αδειοδότηση των πλατφορμών καθώς και άλλων ενδιαφερομένων
  • Οι εφημερίδες και οι ΟΣΔ θα πρέπει να απαιτήσουν αμοιβές τουλάχιστον δεκαπλάσιες των σημερινών προσφορών της Google και του Facebook
  • Θα πρέπει να ξεκινήσουν σήμερα και να αποδεχτούν ότι θα είναι μια μακρά διαδικασία

Μένει να δούμε τι θα συμβεί στην πράξη. Λαμβάνοντας όμως υπόψη ότι η αρχή ανταγωνισμού των ΗΠΑ έχει ενεργοποιηθεί, τα όργανα της ΕΕ και άλλες αρχές παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στην Αυστραλία, οι εκδότες και οι ΟΣΔ αναλαμβάνουν δράση κατά τη διαδικασία ενσωμάτωση της Οδηγίας στα εθνικά δίκαια, μπορούμε βάσιμα να πιστεύουμε ότι υπάρχουν περιθώρια προόδου. Κλείνοντας ο Hughes αναφέρεται στα δραματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ουάσιγκτον τον Ιανουάριο. Όπως επισημαίνει, κατέδειξαν ότι οι πλατφόρμες μπορούν να υπονομεύσουν τα θεμέλια της δημοκρατικής κοινωνίας. Είναι επιτακτική ανάγκη λοιπόν να υπάρξει άμεση αντίδραση. Η ευρύτερη συνειδητοποίηση ότι ο ελεύθερος Τύπος μπορεί να ασκήσει έλεγχο στην εξουσία, μπορεί να βοηθήσει προς αυτήν την κατεύθυνση.

(Φεβρουάριος 2021)

  Επιστροφή