ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ
ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ
ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε πρόσφατα μελέτη 268 σελίδων με τίτλο «Μελέτη για τις συμβατικές πρακτικές που επηρεάζουν τη μεταβίβαση πνευματικών δικαιωμάτων και συγγενικών δικαιωμάτων και τη δυνατότητα δημιουργών και παραγωγών να εκμεταλλευτούν τα δικαιώματά τους». Η μελέτη παρέχει επισκόπηση των συμβατικών πρακτικών που χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένους δημιουργικούς τομείς (οπτικοακουστικά, μουσική, εικαστικές τέχνες, βιντεοπαιχνίδια και λογοτεχνικά έργα), εστιάζοντας στη μεταβίβαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων από δημιουργούς/ερμηνευτές και παραγωγούς οπτικοακουστικών έργων σε συμβαλλόμενα μέρη που εκμεταλλεύονται αυτά τα δικαιώματα.

Διαφορετικές αντιλήψεις στην διαπραγματευτική δύναμη

Ειδικότερα η ανάλυση των συμβατικών πρακτικών που αφορούν τη μεταβίβαση των δικαιωμάτων συγγραφέων και ερμηνευτών στους δημιουργικούς τομείς ανέδειξε διαφορετικές αντιλήψεις ως προς τη διαπραγματευτική δύναμη, ανά τομέα.

Στον οπτικοακουστικό τομέα, η αδύναμη διαπραγματευτική δύναμη των συγγραφέων (σ.σ. authors) αποτυπώνεται στους συμβατικούς όρους, οι οποίοι ενδέχεται να περιλαμβάνουν πλήρη μεταβίβαση δικαιωμάτων με μία εφάπαξ πληρωμή ή πληρωμές από δικαιώματα με ποσοστά που θεωρούνται χαμηλά. Αντιθέτως, οι ερμηνευτές ανέφεραν αύξηση της διαπραγματευτικής τους δύναμης λόγω της αυξανόμενης χρήσης συλλογικών συμφωνιών που καταρτίζονται από τα συνδικάτα. Στον τομέα της μουσικής, τα αποτελέσματα της έρευνας αποκαλύπτουν ότι το 41% των συγγραφέων και ερμηνευτών θεωρούν ότι η διαπραγματευτική τους δύναμη παρέμεινε αμετάβλητη, ενώ το 38% ανέφεραν μείωση της διαπραγματευτικής τους δύναμης τα τελευταία πέντε χρόνια. Οι διαπραγματεύσεις συμβολαίων με αντισυμβαλλόμενους, κυρίως δισκογραφικές εταιρείες και εκδότες μουσικής, διαχειρίζονται άμεσα από τους συγγραφείς και ερμηνευτές (83% των συμμετεχόντων στην έρευνα), αν και το 63% αυτών αναζητούν εξωτερική υποστήριξη από επαγγελματικές οργανώσεις, δικηγόρους και ΟΣΔΕ.

Στον τομέα των εικαστικών τεχνών, οι περισσότεροι συγγραφείς και καλλιτέχνες (49%) θεωρούν ότι η ατομική τους διαπραγματευτική δύναμη δεν έχει αλλάξει, ενώ το 20% ανέφεραν μείωση. Αυτές οι αντιλήψεις μπορεί να σχετίζονται με την αυξανόμενη ανταγωνιστικότητα, την άνοδο της τεχνολογίας και των κοινωνικών μέσων, καθώς και τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Στον τομέα των λογοτεχνικών έργων, όπως και στους άλλους τομείς, η διαπραγματευτική δύναμη επηρεάζεται από παράγοντες όπως η επιτυχία, η εμπειρία και η φήμη του συγγραφέα. Όταν η διαπραγματευτική δύναμη είναι περιορισμένη, αυτό συχνά οφείλεται σε περιορισμένους πόρους, έλλειψη υποστήριξης κατά τις διαπραγματεύσεις συμβολαίων και στην έμφυτη ανισορροπία δύναμης μεταξύ εκδοτικών οίκων και συγγραφέων.

Στον τομέα των λογοτεχνικών έργων, το 78% των συγγραφέων δήλωσαν ότι δεν επωφελούνται από συλλογικές συμφωνίες, ενώ πολλοί θεωρούν ότι αυτές οι συμφωνίες είναι αναποτελεσματικές σε κάποια κράτη μέλη. Από την άλλη πλευρά, το 68% των επαγγελματικών οργανώσεων που εκπροσωπούν λογοτέχνες ανέφεραν ότι ωφελούνται από συλλογικές συμφωνίες. Οι πρακτικές στον τομέα των βιντεοπαιχνιδιών φαίνεται να διαφέρουν, με τις διαπραγματεύσεις να πραγματοποιούνται συνήθως σε ατομικό επίπεδο.

Πνευματικά δικαιώματα

Στον οπτικοακουστικό τομέα, η εθνική νομοθεσία και οι ειδικές συμφωνίες καθορίζουν ποια δικαιώματα μπορούν να μεταβιβαστούν και ποια δικαιώματα μεταβιβάζονται, οδηγώντας σε διαφορετικούς βαθμούς διατήρησης δικαιωμάτων και νόμιμης αμοιβής ανά τα κράτη μέλη. Οι παραγωγοί αποκτούν συνήθως ευρείες εξουσίες εκμετάλλευσης, ενώ οι συγγραφείς και ερμηνευτές διατηρούν περιορισμένα αποκλειστικά δικαιώματα και αμοιβή που δεν μπορούν να παραιτηθούν. Στον τομέα της μουσικής, οι συνθέτες συχνά μεταβιβάζουν τα δικαιώματά τους σε εκδότες μουσικής και οι ερμηνευτές μεταβιβάζουν τα αποκλειστικά τους δικαιώματα σε δισκογραφικές εταιρείες. Στον τομέα αυτό, οι μουσικοί φαίνεται να βρίσκονται σε πιο αδύναμη θέση σε σχέση με τους ερμηνευτές, οι οποίοι συνήθως λαμβάνουν εφάπαξ πληρωμές. Οι συγγραφείς και εκτελεστές στον τομέα της μουσικής ανέφεραν γενικά ότι αντιμετωπίζουν καταστάσεις “take it or leave it” κατά τις διαπραγματεύσεις, ιδιαίτερα με τις υπηρεσίες Video-On-Demand (VOD) και τις δισκογραφικές εταιρείες.

Στον τομέα των εικαστικών τεχνών, τα συμβόλαια ανάθεσης είναι κοινά και ενδέχεται να θεωρηθούν προβληματικά, καθώς περιλαμβάνουν τη μεταβίβαση της κυριότητας και ορισμένων δικαιωμάτων εκμετάλλευσης σε αντάλλαγμα για εφάπαξ πληρωμή, χωρίς περιθώρια για περαιτέρω διαπραγματεύσεις. Στον τομέα των βιντεοπαιχνιδιών, οι συγγραφείς συνήθως προχωρούν σε πλήρη μεταβίβαση δικαιωμάτων επ' αόριστον, μέσω συμβολαίων απασχόλησης ή υπεργολαβίας. Στον τομέα των λογοτεχνικών έργων, οι συγγραφείς συνήθως υπογράφουν συμβόλαια έκδοσης με τη μορφή συμφωνιών αδειοδότησης, με τις συμφωνίες εξαγοράς να είναι λιγότερο συχνές. Ωστόσο, η παρουσία αναθετών (π.χ. παραγωγών οπτικοακουστικών έργων ή δισκογραφικών εταιρειών) δεν θεωρείται πάντα προβληματική, καθώς μπορούν να παίξουν έναν χρήσιμο ρόλο στην υποστήριξη των συγγραφέων και εκτελεστών οικονομικά, καθώς και στις διαπραγματεύσεις με παγκόσμιους διανομείς και τηλεοπτικούς σταθμούς.

Αμοιβές

Οι αντιλήψεις περί δίκαιης αμοιβής δεν διαφέρουν ιδιαίτερα σε όλους τους τομείς που ερευνήθηκαν. Οι περισσότεροι συγγραφείς και ερμηνευτές που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρούν ότι η αμοιβή τους δεν είναι δίκαιη. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι λόγοι που παρατίθενται σχετίζονται με τους κανόνες γύρω από τη μεταβίβαση δικαιωμάτων (π.χ. μεταβίβαση σε αντάλλαγμα για εφάπαξ πληρωμές που δεν λαμβάνουν υπόψη την ενδεχόμενη οικονομική αξία των έργων ή των παραστάσεων). Στον οπτικοακουστικό τομέα, το 51% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι η αμοιβή σπάνια είναι δίκαιη, ενώ το 33% πιστεύει ότι ποτέ δεν είναι δίκαιη, κυρίως λόγω του χρόνου διαπραγμάτευσης (πριν την παραγωγή), της χρήσης τυποποιημένων βιομηχανικών τελών και των μεθόδων εφάπαξ πληρωμής. Στον τομέα της μουσικής, το 49% των μουσικών συγγραφέων και ερμηνευτών που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρούν ότι η αμοιβή σπάνια είναι δίκαιη, ενώ το 23% πιστεύει ότι ποτέ δεν είναι δίκαιη. Οι συμμετέχοντες εξήγησαν ότι ένας λόγος για την άδικη αμοιβή είναι ότι τα συμβόλαια συνήθως διαπραγματεύονται στα αρχικά στάδια, προτού να μπορέσει να αξιολογηθεί πλήρως η πραγματική οικονομική αξία του έργου. Επιπλέον, όταν η αμοιβή καταβάλλεται με τη μορφή εφάπαξ πληρωμής, οι δημιουργοί ενδέχεται να βρουν τον εαυτό τους ανίκανους να επωφεληθούν οικονομικά, εάν το έργο τους αποδειχθεί επιτυχημένο. Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται και στον τομέα των εικαστικών τεχνών, όπου το 51% των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η αμοιβή σπάνια είναι δίκαιη και το 26% πιστεύει ότι ποτέ δεν είναι δίκαιη, αναφέροντας ως λόγους την υποεκτίμηση της πραγματικής ή ενδεχόμενης οικονομικής αξίας του έργου τους και την επίδραση στη χρηματοοικονομική βιωσιμότητα. Στον τομέα των λογοτεχνικών έργων, το 43% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι η αμοιβή ποτέ δεν είναι δίκαιη, κυρίως επειδή αγνοείται η πραγματική ή ενδεχόμενη οικονομική αξία του έργου. Δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα αποτελέσματα για τον τομέα των βιντεοπαιχνιδιών.

Πηγή: digital-strategy.ec.europa.eu