ΟΣΔΕΛ
Ο ουκρανικός εκδοτικός χώρος στο τέταρτο έτος του πολέμου - Προκλήσεις και ευκαιρίες
Δημοσιεύτηκε 29 Οκτωβρίου, 2025
Το τέταρτο έτος της ρωσικής εισβολής αποδείχθηκε ένα από τα πλέον επώδυνα για τον ουκρανικό εκδοτικό χώρο. Παρά τις απώλειες, την ελάχιστη διεθνή στήριξη και την εντεινόμενη καταστροφή πολιτικών υποδομών, οι εκδότες της χώρας συνεχίζουν να εργάζονται — συχνά μέσα σε συνθήκες ελλείψεων, ανασφάλειας και ψυχικής εξάντλησης. Η παρούσα έκθεση επιχειρεί μια ρεαλιστική αποτίμηση της κατάστασης, με στόχο την έναρξη μιας απαραίτητης δημόσιας συζήτησης.
Καταστροφή των εκδοτικών υποδομών
Αρχικά το πρώτο εξάμηνο του 2025 χαρακτηρίστηκε από πρωτοφανή επιθετικότητα της Ρωσίας απέναντι στις πολιτιστικές δομές της Ουκρανίας. Από την αρχή της χρονιάς καταστράφηκαν τα γραφεία της Εθνικής Ένωσης Συγγραφέων, καθώς και μουσεία, βιβλιοπωλεία, αποθήκες και τυπογραφεία σε Χάρκοβο, Οδησσό και Κίεβο.
Μόνο στις πρώτες δέκα ημέρες του Ιουνίου, η ουκρανική Πολεμική Αεροπορία κατέγραψε κατά μέσο όρο 256 πυραυλικές επιθέσεις ημερησίως. Ενδεικτικά, πλήγματα δέχθηκαν οι εκδοτικοί οίκοι Krokus, Ukrainsky Priorytet, Їzhak, Nash Format και MaisterKhyh, ενώ η Βιβλιοθήκη Skovoroda υπέστη σοβαρές ζημιές.
Πωλήσεις και εκδόσεις
Όσον αφορά των ρυθμό παραγωγής βιβλίων, η αρμόδια υπηρεσία καταγραφής τίτλων της Ουκρανίας ανέφερε 6.680 νέους τίτλους (13,2 εκατομμύρια αντίτυπα) στο πρώτο εξάμηνο του έτους, αριθμός σχεδόν ίδιος με πέρσι. Ωστόσο, οι εκδότες αναφέρουν πτώση πωλήσεων έως και 20%. Οι αιτίες αποδίδονται σε συναισθηματική κόπωση και περιορισμένη αγοραστική δύναμη.
Παρά τις δυσκολίες, η αγορά του βιβλίου διατηρεί αξιοσημείωτη σταθερότητα σε σχέση με άλλους πολιτιστικούς τομείς. Σε αντίθεση με τη περίοδο 2022-2023, όταν η ζήτηση για οτιδήποτε ουκρανικό εκτινάχθηκε, πλέον υπάρχει μία πιο ώριμη στάση, καθώς οι αναγνώστες επιλέγουν βάσει ποιότητας, επαγγελματισμού και ουσιαστικής επικοινωνίας.
Τυπογραφεία και κόστος παραγωγής
Τυπογραφεία, όπως η Unisoft, παρατηρούν μείωση παραγγελιών, αν και όχι ακόμη σε κρίσιμο επίπεδο. Η μέση εκτύπωση ανά τίτλο έχει ελαφρώς περιοριστεί, ενώ οι μονάδες λειτουργούν σε υψηλή πληρότητα για μήνες. Οι ξένες παραγγελίες παραμένουν σπάνιες, καθώς το κόστος εκτύπωσης στην Ασία είναι χαμηλότερο.
Η αύξηση του κόστους βιβλίου προέρχεται κυρίως από την άνοδο των μισθών λόγω έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού και των προσωρινών αναβολών στην εκπλήρωση στρατιωτικής θητείας, από την υψηλή ενεργειακή κατανάλωση της εκτύπωσης και από την αύξηση τιμών χαρτιού και μεταφορικών. Παρά την πίεση, οι εκδότες συγκρατούν τις τιμές για να αποφύγουν περαιτέρω πτώση πωλήσεων, αν και νέα ανατίμηση θεωρείται αναπόφευκτη.
Η άνοδος των αγγλόφωνων εκδόσεων
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα της περιόδου είναι η ραγδαία αύξηση των αγγλόφωνων εκδόσεων. Το 2024 κυκλοφόρησαν 923.000 αντίτυπα στα αγγλικά, δυόμισι φορές περισσότερα από τα ρωσόφωνα. Η τάση αυτή ενισχύεται και θεσμικά, καθώς πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι υποχρεούνται να γνωρίζουν αγγλικά.
Τα περισσότερα αγγλόφωνα έργα είναι μεταφράσεις κλασικών, εκτός πνευματικών δικαιωμάτων, όπως «Ο Μικρός Πρίγκιπας». Οι αναγνώστες τα προτιμούν για γλωσσική εξάσκηση, ενώ οι ειδικοί εκτιμούν ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία η Ουκρανία θα στραφεί απευθείας στην αγορά πρωτότυπων αγγλικών bestseller, με παράλληλες κυκλοφορίες στις δύο γλώσσες.
Η κρίση του παιδικού βιβλίου
Από την άλλη, οι εκδότες παιδικής λογοτεχνίας βιώνουν ίσως την πιο δύσκολη φάση τους κυρίως επειδή ο πληθυσμός των παιδιών στην Ουκρανία μειώθηκε αισθητά, αφού 5,6 εκατομμύρια πολίτες (κυρίως γυναίκες και παιδιά) παραμένουν πρόσφυγες στο εξωτερικό.
Οι εκδότες προσπαθούν να επιβιώσουν με συνεργασίες σε σχολεία, δημιουργία εκπαιδευτικών εκστρατειών και επιχορηγήσεις. Ωστόσο, η μείωση των πωλήσεων και της συμμετοχής σε παιδικές εκδηλώσεις είναι έντονη. Η απουσία κρατικού προγράμματος για τον εμπλουτισμό σχολικών βιβλιοθηκών επιδεινώνει το πρόβλημα.
Αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για Ουκρανούς συγγραφείς
Παρά τις δυσκολίες, το ενδιαφέρον για την εγχώρια λογοτεχνία έχει ενισχυθεί θεαματικά. Οι εκδότες πλέον ανταγωνίζονται μεταξύ τους για συνεργασίες με Ουκρανούς συγγραφείς, ενώ τα βιβλία που αποτυπώνουν προσωπικές ιστορίες επιβίωσης και ανθεκτικότητας βρίσκουν θερμή ανταπόκριση.
Η ανάγνωση αυτών των έργων λειτουργεί όχι μόνο ως ψυχική ανακούφιση αλλά και ως πράξη συλλογικής μνήμης, ως τρόπος επεξεργασίας του τραύματος και επιβεβαίωσης της ταυτότητας.
Από τα παραπάνω είναι σαφές πως η ουκρανική εκδοτική βιομηχανία παραμένει ζωντανή, αν και «εξουθενωμένη». Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η αγορά μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται μέσα σε συνεχή απειλή και έλλειψη πόρων. Η απάντηση ίσως βρίσκεται στη συνεργασία, εσωτερική και διεθνή. Ο πολιτισμός, όπως αποδεικνύουν οι Ουκρανοί εκδότες, είναι πράξη αντοχής, συλλογικής μνήμης και ελπίδας.
Κείμενο: Iryna Baturevych
Σχόλια: Olesia Boyko, Anastasiia Andrushko
Μετάφραση στα αγγλικά: Iryna Saviuk
Επιμέλεια: Joy Tataryn
Έκδοση: Στο πλαίσιο του προγράμματος Cultural Journalism Exchange (Greece Edition) με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω του House of Europe.
https://chytomo.com/en/conclusions-without-optimism-the-ukrainian-book-market-in-2025/
